Meningokoki – przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka
Meningokoki to gatunek gram-ujemnych bakterii (Neisseria meningitidis) o ziarnkowym kształcie, wywołujących inwazyjną chorobę meningokokową, która w niedługim czasie najczęściej prowadzi do sepsy z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, jak również do pojawienia się samej sepsy oraz zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Obecnie wyróżnia się 12 grup serologicznych, aczkolwiek za najpoważniejsze zakażenia odpowiadają serogrupy: A, B, C, Y, W-135. W Polsce najczęściej dochodzi do zakażeń meningokokami typu B (65%) oraz meningokokami typu C (25%). Rzadkiej dochodzi do zarażenia meningokokami typu W-135 (niecałe 10%) oraz meningokokami typu Y (niespełna 2%). Rocznie choruje od 300 do 500 osób, z czego największy odsetek stanowią dzieci poniżej pierwszego roku życia. Na inwazyjną chorobę meningokokową najczęściej narażone są dzieci poniżej piątego roku życia oraz w mniejszym stopniu osoby pomiędzy 15. a 19. rokiem życia, ponieważ te grupy przebywają głównie w dużych skupiskach w zamkniętych pomieszczeniach. Nie każde zakażenie musi oznaczać chorobę, dość często człowiek zostaje nosicielem bakterii i nie występują u niego żadne objawy choroby. Nieświadomy choroby, zaraża inne osoby.
Jak dochodzi do zakażenia?
Meningokoki przenosi się głównie drogą kropelkową po bezpośrednim kontakcie z drugim człowiekiem. Do zakażenia najczęściej dochodzi wówczas podczas kichania, rozmowy czy przebywania z nosicielem lub chorym w zamkniętym pomieszczeniu, jak również po dotykaniu ich rzeczy, a następnie przykładaniem rąk w okolice ust lub nosa lub po wspólnym korzystaniu z jednej rzeczy, na przykład szczoteczki do zębów czy tej samej szklanki. Największą liczbę zakażeń notuje się wśród młodych osób i dzieci w społecznościach zamkniętych, jak: przedszkole, szkoła czy uczelnia. Co więcej, do zakażeń najczęściej dochodzi w tym grupach, ponieważ maluchy nie posiadają jeszcze odpowiednio wykształconego układu immunologicznego, który broniłby ich organizm przed bakteriami, a także w okresie dojrzewania, gdy nastolatkowie cechują się obniżoną odpornością i w łatwiejszy sposób mogą nabywać różne choroby.
Jak objawia się choroba?
Okres wylęgania inwazyjnej choroby meningokokowej wynosi zazwyczaj od trzech do czterech dni i objawia się w różny sposób. Najczęściej mogą pojawić się: podwyższona temperatura ciała, bóle mięśni, pogorszenie apetytu, wymioty, senność czy ogólne osłabienie organizmu. W tym przypadku po około czterech do sześciu godzin dochodzi do nieznacznej poprawy – ustępują bóle i gorączka, jednakże po tym czasie następuje gwałtowne pogorszenie stanu zdrowia i zaczynają nasilać się symptomy, podobne jak w przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, czyli: bóle głowy, drgawki, wysoka temperatura, biegunka, światłowstręt, obniżone napięcie mięśniowe oraz sztywność karku, zaburzenia, a nawet utrata świadomości lub symptomy sepsy, jak: przyśpieszony oddech i tętno oraz wysypka krwotoczna w obrębie dolnych kończyn ciała, która nie blednie pod wpływem ucisku, a z czasem z małych czerwonych punkcików zmienia się w większe plamy. W przypadku inwazyjnej choroby meningokokowej, poza zapaleniem opon rdzeniowo-mózgowych oraz posocznicą meningokokową, w niedługim czasie może dojść do: sepsy z martwicą krwotoczną nadnerczy, zapalenia płuc z bakteriemią, zapalenia mięśnia sercowego, osierdzia bądź wsierdzia, zapalenia stawów czy zapalenia szpiku kostnego. W tej odmianie choroby dużą rolę odgrywa czas, gdyż jeżeli choroba nie zostanie rozpoznana na wczesnym etapie i nie podejmie się odpowiedniego leczenia, to wówczas z wysokim prawdopodobieństwem może prowadzić do śmierci. Po pokonaniu choroby mogą nastąpić również liczne powikłania, takie jak: zaburzenia neurologiczne, zaburzenia słuchu, uszkodzenie kości oraz stawów czy uszkodzenie nerek.
W sytuacji zakażenia nieinwazyjnego choroby meningokokowej, które statystycznie zdarza się dość rzadko mogą wystąpić: zapalenie spojówek, zapalenie ucha środkowego czy zapalenie zatok.
Jak można rozpoznać chorobę i w jaki sposób leczyć chorego?
W przypadku podejrzenia choroby należy działać szybko i skontaktować się ze specjalistą. Obecność meningokoków można stwierdzić po przeprowadzeniu szczegółowej diagnostyki laboratoryjnej. W tym celu zleca się wykonanie wymazu z nosogardła lub pobranie krwi lub płynu mózgowo-rdzeniowego w celu wykrycia bakterii w organizmie. W przypadku ich odkrycia wskazana jest pilna hospitalizacja, zaś pacjenta kieruje się na oddział intensywnej opieki medycznej, gdzie zostaje włączona antybiotykoterapia dożylna. Chorego leczy się przeważnie penicyliną, antybiotykami z grupy cefalosporyn III generacji lub kortykosteroidami.
Jak chronić się przed zakażeniem?
Podstawową profilaktyką są szczepienia ochronne, które są szczególnie zalecane: niemowlakom i dzieciom uczęszczającym do przedszkola i szkoły, nastolatkom i młodym dorosłym, mieszkającym w internacie lub akademikach, personelowi medycznemu, mającymi kontakt z zakażonymi, osobom z grup ryzyka lub z obniżona odpornością, a także podróżującym do krajów o wysokim ryzyku zachorowania. W Polsce są dostępne szczepionki białkowe przeciwko serotypom B, szczepionki polisacharydowe przeciwko serotypom A i C oraz A, C, W-135 i Y, a także szczepionki skoniugowane dla różnych grup wiekowych przeciwko serotypom C oraz A, C, W-135 i Y. Szczepionki, szczególnie przeciwko meningokokom typu B oraz meningokokom typu C, są rekomendowane już u maluchów powyżej drugiego miesiąca życia. Szczepionki skoniugowane przeciwko meningokokom typu A, C, W-135, Y po ukończeniu pierwszego roku życia, z kolei szczepionki polisacharydowe powyżej drugiego roku życia.
Przed zarażeniem można bronić się również chemioprofilaktyką, czyli wstrzyknięciem jednej dawki antybiotyku przeciwko meningokokom w sytuacji bezpośredniego kontaktu z nosicielem lub osobą zarażoną, przebywając wspólnie w jednym pomieszczeniu około ośmiu godzin lub po kontakcie z jego rzeczami lub wydzieliną w przeciągu siedmiu dni od wystąpienia pierwszych objawów.
